Rafik Belayel, ilemẓi n At Ɛebbas i yekkren i wennar n yisura d umezgun (Tadiwennit)

,

Rafiq Ubelεeggal, d ilemẓi aqbayli, d anaẓur, d ameɣnas n teqbaylit. D mmi-s n ugezdu n Yemma Guraya, di tmurt n Yiqbayliyen. Ilul deg wass n 28 tuber n useggas n 1987. Yesseḥbibir ɣef ugama, yesselḥa tarbaɛt n umezgun, yessuli kra n yisura d imecṭaḥ, akken daɣ i yella d aselway n tiddukla « Tilelli ». Nqerreb ɣur-s, nesteqsa-t.

Vava Innova : Deg tazwara, ini-d anwa i d Rafiq Belayel ?

Rafiq Belayel d mmi-s n taddert n Ginduz, lεeṛc n At Ɛebbas. Deg-s i d-luleɣ-d, deg-s i d-kkreɣ, d ilemẓi am yilmeẓyen n tmurt Taqbaylit akk. Nekker-d nufa-d medden qeddcen di yall aḥric. D acu kan nekk xulfeɣ cituḥ, acku ḥemmleɣ aṭas leqdic deg unnar. Sdukkleɣ gar yidles d tsertit, d tawennaḍt d tmetti. Neslul-d yiwet n tiddukla deg ussegas 2014, « Tiddukkla tanmettit tadelsant Tilelli »{Association socioculturelle Tilelli}, iqeddcen deg waṭas n yiḥricen n tudert, ama deg umezgun neɣ sinima. Nxeddem isaragen, tiwiziwin, nrezzu ɣer werrac imeẓyanen yuḍnen, akked yixxamen n yimɣaren, nessizdig n tawennaḍt, atg.

Amek i d-tufiḍ iman-ik deg unnar n tzuṛi ?

Segmi lliɣ d ameẓyan, imir-nni sɛiɣ 15 iseggasen, ḥemmleɣ amezgun nezzeh. Dɣa ṭṭafaṛeɣ-t almi d asmi i d-ufiɣ iman-iw deg-s. Ad rnuɣ ɣef waya, yella yiwen unaẓur deg tɣiwant-nneɣ yesḥemmel-iyi aṭas amezgun. Wagi qqaren-as Ḥamlaṭ Belqasem, i yattwanɣan deg txazabit-nni yeḍran di Tezmalt deg useggas n 2002.

Tqeddceḍ nezzeh deg umussu asduklan{Mouvement Associatif}, amek i tettwaliḍ aḥric-agi di tmurt n Yiqbayliyen ?

Aḥric-agi i nettwali akka tura, ad d-naf d akken aṭas n Yiqbayliyen i t-iḥemmlen, i t-yebɣan. Ass-a, aṭas i yesɛan lebɣi meqqṛen ɣer ɣur-s, bɣan ad qedcen deg-s. D acu kan, ttilin wuguren anect-ila-ten, i nettwali yakan. Allalen i leqdicat ulac. Tikwal nxeddem bessif, annect-agi yettawi-d facal i wid iqeddcen deg-s. D lebɣi kan, d acuddu ɣer umezgun s wul-nneɣ, akked leḥmala d wazal i nefka i Teqbaylit  i aɣ-yeǧǧan nettkemmil di leqdic alamma neffeɣ ɣer tafat.

Kečč yellan d imḍebber n tiddukla Tilelli, ɣef wacu i yebna leqdic-nwen ?

Leqdic i tebna tidukkla-nneɣ, ɣas ini deg yall aḥric. Nqeddec deg umezgun, nerna neslul-d yiwet n tneɣlust{Café Littéraire} anda i d-newwi aṭas n yimsaragen{conférenciers} d yinebgawen{invités} ; gar-asen :  Allas Di Tlelli, Lεeṛbi Yaḥyun, Kamira n At Sid, Ɛaziz Tari… Isental-nneɣ cudden s waṭas ɣer tlufa yeɛnan tamurt n Yiqbayliyen d Yimaziɣen s umata.

Ma deg tallit-a n unfafad n Covid-19, nsebded ayen i wumi neqqar taseqqamut n tezɣent{Cellule de crise} anda nexdem azal 400 n yiḍellaɛen i wid ixuṣṣen. Mazal nettheggi iḍellaɛen nniḍen i wussan i d-iteddun. Tinn ɣer-s, s ufus n warrac-nneɣ nsazdeg akk izenqan n taddert i wakken ad nseḥbiber mgal aṭṭan-agi, s tallelt d twizi i yellan gar yimezdaɣ. Afus n tallelt yekka-d sɣur AZA-Azeggaɣ. Nefṛeq azal 5 000 n tekmamin akked  ṣṣabun amengan{savon liquide}. Akken daɣ i nexdem tirza ɣer werrac imecṭaḥ yuḍnen, d wexxam n yimɣaren, nerna nexdem-asen tirzafin i wakken ad nekkes ciṭ ɣef wulawen-nsen.

Anda yella kra n leqdic deg taddert neɣ deg lɛerc n At Ɛebbas, tiddukla-nneɣ Tilelli tezga d tamezwarut i d-yetterran i teɣṛi. Leqdic i nettheggi sya ɣer zdat, ad nsewjed tafaska n At Ɛebbas, ara yilin d tazṛigt tamezwarut, s yis ad nerr tajmilt i umusnaw Dda Ḥmed Leḥlu. Tiddukla ɣer-s yiwet tarbaɛt « Audiovisuel Tilelli » i xedmen « sitcom tilelli ». Tsuffeɣ-d sin n yibruyen ussan-agi yezrin. Tura aql-aɣ nteddu ɣer tiyaḍ nniḍen. Akken daɣ i netterra tijmilin i wid yeɣlin ɣef tugdut, d tlelli gar-asen imeɣṛasen yemmuten di 2001. Ad rnuɣ kan yiwet n tɣawsa, mi yezri waṭṭan-agi, ad nuɣal ɣer umezgun, ɣer yisaragen, akked uẓawan. Skud nedder mazal lxiṛ ɣer zdat.

Anwa-ten yinazuṛen Iqbayliyen i ɣer tmaleḍ ?

Gar yinazuṛen Iqbayliyen d yimedyazen i ḥemmleɣ, ad nebder kra deg-sen am Muḥya, Ḥmed Leḥlu, Belqasem Ḥeǧǧaǧ, Si Muḥ U-Mḥend, Ferḥat Imaziɣen Imula, Maɛtub Lwennas, Yidir, Ɛebbas At Rzin, Uleḥlu, Ccix Nuṛdin, Qaci Tizi Wezzu, Sliman Ɛazem, Fellag… d wiyaḍ yall yiwen s yisem-is. Ḥemmleɣ akk wid d tid iqeddcen s tezdeg n wul.

D acu i d uguren i d-tettmagareḍ deg unnar n leqdic yall ass ?

Uguren i d-ttmagareɣ deg unnar n leqdic, ad d-naf iɛewwiqen n udabu. Seg tama, ur yettmuddu ara allalen i tiddukliwin tidelsanin i wakken ad qedcent akken iwata. Deg tama nniḍen, yesseɣlay-d lḥeṛs fell-asent. Nesɛa daɣen ugur n usiweḍ, tazeqqa n umezgun ulac. Yella wugur n tedrimt deg tallit-a n waṭṭan n kuṛuna. D tiddukla i bedden ɣer wat taddert, ur nwala ara afus n lemɛawna sɣur udabu azzayri. Ɣas akken ggten yiɣeblan, maca ur d necliɛ ara. Tiddukla-nneɣ s leɛnaya n taddert i tleḥḥu. A lukan ulac lemɛawna n yimezdaɣ n taddert, tilli tiddukla teḥbes acḥal-aya.

Tselḥayeḍ yiwet n terbaɛt n umezgun. Meslay-aɣ-d fell-as ?

Tarbaɛt-a n umezgun nesbedd-itt deg useggas n 2005, nekk d kra n yimdukkal gar-asen : Ɛebdelkrim Feṛḥi  d kra n yilmeẓyen n taddert. Ticeqqufin i nxeddem d ayen iccuden ɣer tmetti s umata, ladɣa ayen yeɛnan tamagit{Identité}, tilelli, izerfan n umdan, taddukli, tijmilin… ur nezgil ula d aḥric. Tarbaɛt n tidukkla tekki deg waṭas n tfaskiwin di yall tamnaḍt n tmurt n Yiqbayliyen. Aṭas n warrazen i d-newwi deg yall tafaska. Iɛeggalen n terbaɛt-iw tekkin daɣen deg waṭas n yisura ladɣa asaru : Bu-tqulhatin, Dda Meẓyan, Faḍma n Sumer, akked Ḥmiduc.

Amek i tettwaliḍ imal n tmurt Taqbaylit ?

Asteqsi-inek yelha, maca yeččuṛ. Yessefk ad d-iniɣ aṭas n wawal fell-as, acku mi ara d-nemmeslay ɣef yimal, ad nebder imal deg waṭas n yiḥricen. Nekk s timmad-iw, akka i lliɣ d argaz n yidles, ttwaliɣ d akken amhaz n tmurt-nneɣ ad yebdu s yidles d usegmi, s akkin, ad tili tdamsa d tsertit. Ad nerr tamuɣli-nneɣ ɣer yidles, anamek-ines d llsas i ɣef tṛessa tmurt s terwa-ines. Syinn ad yuɣal yidles ɣer tmetti. Ayagi d asurif igerrzen akken ad nesnerni idles-nneɣ, i wakken sya ɣer uzekka ad yeṭṭef amḍiq ilhan deg umaḍal. Tamurt Taqbaylit ilaq ad yuɣal ṛṛay gar yifassen-is, deg-s ad ttwali imal-ines s wallen-is, akken ad tebnu s yifassen-ines.

Awal n taggara s wa yis ara nsali tadiwennit-a

Awal-iw n taggara, ad rreɣ tajmilt d tameqqṛant i usmel n Vava innova, i d-iheggan tadiwwenit-agi yid-i, i iyi-ifkan tagnit akken ad d-iniɣ ayen ttḥulfuɣ. Ad snemmreɣ at taddert-iw i d iyi-d-ittmuddun afud d ufus n tallelt, i wakken ad nkemmel deg leqdic, ama d wid n da di tmurt, ama d wid yellan berra n tmurt. Ad rreɣ tajmilt i « La production Tilelli », s wulac texdem-aɣ-d isura yelhan nezzeh. Ad kfuɣ s teɣri i yilmeẓyen n tmurt Taqbaylit ad kecmen ɣer tiddukliwin, imi tidukkliwin i d aɣeṛbaz wis kraḍ seld axxam d uɣerbaz. Bɣiɣ ad d-iniɣ diɣen tiwwura n tidukkla-nneɣ ldint, ansuf s yall yiwen yesɛan asenfaṛ. Tanemmirt.

Yesteqsa-t Muhubi Akli

Ṛafiq Belɛayel
Retrouvez-nous sur notre page @Facebook et sur #Instagram ! Abonnez-vous à notre chaîne ►YouTube